Dvojba između “besciljan” i “bezciljan” često zbunjuje mnoge govornike hrvatskog jezika. Ova naizgled sitna pravopisna nedoumica zapravo otkriva složenost hrvatskih pravila o sastavljenom i rastavljenom pisanju riječi s prefiksima.
U hrvatskom standardnom jeziku pravilno je pisati “besciljan” (bez slova z), jer se prema pravopisnim pravilima suglasnik z u prefiksu bez- mijenja u s kada se nađe ispred bezvučnog suglasnika c. Ova glasovna promjena naziva se jednačenje po zvučnosti i dosljedno se provodi u pravopisu.
Hrvatski jezik obiluje sličnim primjerima gdje se događaju glasovne promjene koje mijenjaju izvorni oblik riječi. Poznavanje ovih pravila ne samo da unapređuje jezičnu kulturu, već omogućuje preciznije i jasnije izražavanje misli.
Ispravno korištenje
Pravilno pisanje riječi “besciljan” temelji se na glasovnoj promjeni jednačenja po zvučnosti. Kada se prefiks “bez-” nađe ispred riječi koja počinje bezvučnim suglasnikom “c”, suglasnik “z” mijenja se u njegov bezvučni parnjak “s”. Dakle, “besciljan” je jedini ispravni oblik, a ne “bezciljan”.
Ovu glasovnu promjenu primjenjujemo i u drugim sličnim primjerima: bescrven (bez + crven), bescjenje (bez + cijena), bescarinskа (bez + carina). Pravilo jednačenja po zvučnosti dosljedno se provodi u standardnom hrvatskom jeziku i nije podložno iznimkama u ovim slučajevima.
Za provjeru ispravnosti uvijek se možete osloniti na Hrvatski pravopis ili rječnike standardnog hrvatskog jezika koji nedvosmisleno potvrđuju oblik “besciljan” kao jedini standardno prihvatljiv.
Primjeri pravilne upotrebe
Hrvatski jezik obiluje primjerima gdje se prefiks “bez-” nalazi ispred riječi koje počinju bezvučnim suglasnikom “c”, te se primjenjuje pravilo jednačenja po zvučnosti:
- besciljan (ne “bezciljan”) – onaj koji nema cilja ili svrhe
- bescrven (ne “bezcrven”) – onaj koji je bez crvene boje
- bescarina ili bescarinski (ne “bezcarina”) – koji se odnosi na izostanak carine
- bescjenje (ne “bezcjenje”) – izuzetno niska cijena, “za male novce”
U svakodnevnoj komunikaciji često se čuje neispravni oblik “bezciljan”, no službeni pravopis nedvosmisleno potvrđuje “besciljan” kao jedini standardno prihvatljiv oblik. Ista se pravila primjenjuju i u složenicama poput “bescarinska zona” ili u frazama “prodati nešto u bescjenje”.
